Διασπορικής Ποίησης Αυτο-ανάλυση –– Σκέψεις για το ποίημα Διαsπορική ανυπακοή σε σχέση με τον Μπρεχτ

Διαβάστε το «Διαsπορική ανυπακοή» εδώ 

Η αφιέρωση στο «Διαsπορική ανυπακοή» αποδίδει φόρο τιμής σε ένα ποιητή που προσέγγισε την ποίηση ως εναντίωση και άσκηση κριτικής καθώς και πηγή εμψύχωσης και απόλαυσης. Στο έργο του συνυπάρχουν η αίσθηση αποξένωσης, η διακήρυξη ταυτότητας, θέληση για ζωή. Το πλέγμα αυτών των καταστάσεων διαπερνάει και την δική μου απόδοση της μεταναστευτικής/διασπορικής εμπειρίας. Η περιθωριοποίηση, η απόρριψη, η οργή, η ειρωνεία, η καταπίεση, οι κακουχίες συνυπάρχουν με πολιτική κριτική, διεκδίκηση διαμόρφωσης εαυτού με όρους αυτοδιάθεσης, παιγνιώδεις ποιητικούς τρόπους, και βέβαια απόλαυση - «κυρτός μεν μα ευχαριστημένος». Ο ομιλητής ευελπιστεί να εξαπλωθεί το αφήγημα της διασπορικής ταυτότητας ως πολύμορφης και πολυφωνικής.

Σκεπτόμενος το θέμα της προσωπικής φωνής στην ποίηση στάθηκα στην διαφορά μεταξύ του αρχικού τίτλου του ποιήματος του Μπρεχτ, “Of Poor B.B.” (ο οποίος συχνά αποδίδεται «για το φτωχό Μπέρτολτ Μπρεχτ»») και του πρώτου στίχου ο οποίος ονοματίζει τον ποιητή. Αυτή η ασυμφωνία περιπλέκει/μπερδεύει μια καθαρά αυτοβιογραφική προσέγγιση, κάτι το οποίο με ενδιέφερε. Όπως σημειώνει ο Martyn Crucefix, ο Β.Β. θα μπορούσε να είναι ο οποιοσδήποτε που συμμετείχε στην έξοδο μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο από την ύπαιθρο στις πόλεις του ευρύτερου Γερμανικού χώρου και συγκεκριμένα από την δασώδη Βαυαρία στην οποία το ποίημα αναφέρεται. “Of Poor B.B.” αναπτύσσει μια προσωπική ιστορία ενώ αφηγείται τα βιώματα και τις κοινωνικές συνθήκες στις οποίες συμμετείχαν και άλλοι στην εποχή του.

Κάτι παρόμοιο ήθελα να μεταδώσω, την απόδοση της μαρτυρίας ενός μετανάστη σε σχέση με τις ευρύτερες διαδικασίες που την πλαισιώνουν και βιώνονται από άλλους. Εξ ου και η λιλιπούτια αλλαγή στο όνομά μου. Ο Γιώργος Αναγνώστης δεν αντιστοιχεί απόλυτα στο πρόσωπο μου, μεταφέρει μόνο αυτοβιογραφικά αποτυπώματα. Η έλλειψη ταύτισης ανοίγει τον χώρο να αναγνωριστεί η επιθυμία πολλών να γυρίσουν την πλάτης τους στη γενέθλια επαρχία όχι μόνο για οικονομικούς λόγους και να παλέψουν ως μετανάστες για την δημιουργία ενός νέου εαυτού.

Το σχεδόν «εγώ» του πρώτου στίχου και οι ταυτότητες των «άλλων μεταναστών» προσδιορίζονται από μια συνάφεια: το βίωμα της διαδικασίας διαπραγμάτευσης του εαυτού αφορά μια διαδικασία συρραφής στοιχείων του καινούριου και του παλιού, συνεχειών, ρηγμάτων και ρήξεων. Αυτή η πορεία διάσχισης του πολιτιστικού μεταξύ δεν επιφέρει ταυτόσημες αλλαγές σε όλους. Η συνάφεια έγκειται στην εννοιολόγηση της μετανάστευσης ως χώρου μεταβαλλόμενης ταυτότητας.

Αυτός είναι και ο λόγος της εστίασης του ποιήματος στην «ραπτική εαυτού»:

«Με βελονιές / εδώ και χρόνια τώρα / μορφή αποδίδω / στο μεταξύ που με ορίζει / ράμματα διαφοrάς / με επιμέλεια φροντίζω / στο σώμα και την ψυχή/ χαρές και οδύνες / ραφές διασταυρώνουν / παλίμψηστο ιστορίας / υφαίνουν».

Η διαμόρφωση μεταναστευτικής/διασπορικής ταυτότητας επιτελείται μέσω απαιτητικών εσωτερικών και εξωτερικών ζυμώσεων. Πρόκειται για πολύπλοκες πολιτιστικές και ψυχολογικές συρραφές στα πλαίσια ενός πλέγματος συναντήσεων. Οι πολιτιστικές διαστάσεις (αισθήματα, γνώσεις, υποθέσεις) που το άτομο μεταφέρει από τον προηγούμενο κόσμο, οι εμπειρίες που βιώνει στο νέο τόπο, οι ιστορικές και πολιτιστικές καταστάσεις που συναντάει (πιέσεις για αφομοίωση για παράδειγμα), καθώς και η επαφή με πολλαπλά και συχνά αφηγήματα που νοηματοδοτούν διαφορετικά αυτές τις διαδικασίες (δεν υφίσταται μια απάντηση στο ερώτημα «τι σημαίνει ελληνοαμερικανική ταυτότητα») τοποθετούν το άτομο σε ένα πλέγμα ταυτίσεων τις οποίες διαπραγματεύεται θα έλεγε κανείς εφ’ όρου ζωής. Στην διασπορική θεωρία αυτή η συνεχόμενη και ασταθής διαδικασία συρραφής αποκαλείται “suture” (ράμμα). Από πού αντλεί αυτές τις έννοιες ο ομιλητής; Από διανοητές όπως ο Stuart Hall και άλλους από την λεγόμενη σχολή του Birmingham στο Ηνωμένο Βασίλειο.

… τις μεζούρες μου ξεδιπλώνω / την διαsπorική μου φορεσιά / κόβω σε άλλα μέτρα / γνώση που από κάτι τυπάδες φίνους / διανοητές από τη σχολή / του Birmingham / απέκτησα / τα δύσκολα βράδια / με τις σελίδες τους μεθώ /
φίλους τους θεωρώ.

Η αστάθεια των ταυτίσεων δεν αποκλείουν την αποδοχή και υπεράσπιση σταθερών πολιτικών θέσεων. Ο ομιλητής στην περίπτωση μας αντιστέκεται μονοδιάστατες ερμηνείες που ελέγχουν το εύρος «διασπορά» για εξυπηρέτηση θεσμικών συμφερόντων.

που γραφεία μακρινά και απόμακρα / διασπορά τώρα με αποκαλούνε /
… / Αποσκοπούν / σε κουστούμι ενικού ταυτότητας / απαιτούν να με χωρέσουν.

Η θέση του ομιλητή αντιτίθεται σε αυτές τις εξουσίες, εκφράζοντας την πολιτική επιθυμία να πυκνώσουν οι φωνές που συνεισφέρουν σε μια ευρύχωρη, πολυφωνική έκφραση διασπορικών συρραφών και της σημασίας τους.

[περαιτέρω ανάπτυξη, πολιτική διάσταση σε σχέση με κοινούς τόπους της ξενιτιάς. Αλληλεγγύη με «άλλους».]

Γιώργος Αναγνώστου